Hart van Dieren...........Flyvbjerg (2)

Onderstaand aanvullende informatie over de oorzaken van tekorten bij grote projecten.
Het leeuwendeel bestaat uit opmerkingen van professor Flyvbjerg bij de partlementaire onderzoekscommissie, Tijdelijke Commissie Infrastructuur-projecten. (de commissie Duivensteijn) die enkele jaren geleden de kostenoverschrijdingen bij de Betuwelijn en de HSL onderzocht. Daarnaast komt de informatie uit krantenartikelen en andere publicaties. Tussendoor geef ik commentaar.De opmerkingen en bevindingen heb ik geprojecteerd op de lokale situatie van Hart van Dieren.


Flyvbjerg heeft het bijvoorbeeld over regering en parlement. Dat is volgens mij echter onverkort ook op de niveaus provincie en gemeente toepasbaar. Ik heb daarom bijvoorveeld de woorden “Tweede Kamer”en “parlement” vervangen door “volksvertegenwoordigers” of :volksvertegenwoordiging”.

Onderstaande is dus geheel voor mijn eigen verantwoording. Ik daag iedereen uit tot discussie. Komen we samen tot meer inzicht.

Flyvbjerg doet internationaal onderzoek naar kostenoverschrijdingen bij megaprojecten. Hij constateert in meer dan twintig landen hetzelfde patroon: de kosten van dit soort projecten zijn gemiddeld meer dan 30 % hoger dan gepland.

In Rheden laten we het daar niet bij. Wij doen het in Hart van Dieren voor niet minder dan 40% . Let wel, het betreft een geschat tekort. De werkelijke hoogte weten we nog niet. Dat zou uit het intene onderzoek van de stuurgroep moeten blijken.Ik wil daarom graag de eerste ongecensureerde versie van het eindrapport zien.

“Liegen werkt”
Als redenen voor de systematische kostenoverschrijdingen geeft Flyvbjerg onder meer ongefundeerd optimisme bij planners maar ook strategische motieven. Als de kosten van een project lager worden voorgesteld, is de kans dat het project wordt uitgevoerd groter: ‘lying pays off’.

In negen van de tien projecten worden de kosten onderschat. Tegelijkertijd worden de opbrengsten bijna altijd overschat. Op die manier ziet elk project er op papier goed uit en stemmen volksvertegenwoordigers in met de bouw. De betrokkenen spelen hoog spel, omdat er sprake is van een dubbele misrekening. Als de kosten uit de hand lopen en de opbrengsten tegenvallen, is een financiële ramp onontkoombaar.

Dat zijn dus de projecten met een “kamelenneus” Men toont alleen de zachte snoet van het project. Later komt uit dat er een groot lichaam met gigantische financiële bulten achter zit.

Dat moet afgelopen zijn. Zeker bij ons in Rheden.

incorrecte informatie is de belangrijkste oorzaak is van kostenoverschrijdingen. Er zijn meerdere oorzaken:
– Technische: tekortkomingen aan de modellen en de data,waarmee de informatie is verzameld en bewerkt;
– Economische: bijvoorbeeld calculerend gedrag van marktpartijen die vervolgopdrachten willen;
– Psychologische: de natuurlijke neiging om te optimistisch te zijn over de toekomst;
– Politieke: doelbewust incorrecte informatie verstrekken om het project erdoor te krijgen of in de gewenste richting bij te sturen. Voorbeelden hiervan zijn het filteren van informatie, bijvoorbeeld door stelselmatig positieve informatie te benadrukken («cooking the books»), het manipuleren van informatie, maar ook domweg liegen.

Flyvbjerg concludeert dat het laatste, de politieke verklaringen, de hoofdoorzaak zijn van kostenoverschrijding-en bij infrastructuurprojecten.

Incorrecte informatie is een structureel probleem. Positief gekleurde informatie over een project wordt vaak doelbewust verschaft, terwijl negatieve informatie niet of verhullend wordt gepresenteerd. Dit verhoogt de kansen voor het project. Prikkels om correcte informatie te geven ontbreken meestal. Flyvbjerg noemt het, op basis van zulke motieven, (niet) verstrekken van informatie ondubbelzinnig liegen.

Volksvertegenwoordigers moeten altijd bedacht zijn op incorrecte informatie. Men moet er rekening mee houden dat projectvoorstanders, of het nu private partijen, bestuurders, ambtelijke diensten of zelfs collega’s zijn, voor wat betreft de informatie over de baten uitgaan van de optimistische scenario’s en dat zij, bewust of onbewust, een zogenaamde «camel nose» (kamelenneus) voorschotelen als het gaat om de kosten.

Bewust incorrect informeren ondergraaft de democratische controle

De problemen die het oplevert, beperken zich niet alleen tot politieke gevolgen:
– Incorrecte informatie destabiliseert de besluitvorming over een project. Vroeg of laat komt aan het licht dat de informatie incorrect is;
– Tegenvallers leiden tot haperingen in het proces, bijvoorbeeld omdat weer nieuw onderzoek nodig is en omdat betrokken partijen (in de politiek of in de markt) onzeker worden;
– Incorrecte informatie kan ook rechtstreeks leiden tot verkwisting van door burgers opgebrachte belastinggelden.
– Als de werkelijke kosten vooraf bekend zouden zijn geweest, hadden andere afwegingen gemaakt kunnen worden die per euro een hoger maatschappelijk rendement hebben.

Het verstrekken van incorrecte informatie loont en daarin zit de kern van het probleem. Dergelijk gedrag wordt niet bestraft en het project heeft een grotere kans op goedkeuring. Hier zit echter ook de kern voor de oplossing: het organiseren van prikkels voor goede informatie.

Flyvbjerg werkt deze prikkels voor de verschillende partijen uit. Ten aanzien van de rol van publieke partijen (regering, parlement) moeten vooral het maatschappelijk draagvlak en de openheid in de communicatie moeten worden vergroot.
Flyvbjerg heeft het over regering en parlement. Dit is m.i. echtr onverkort ook op de nivaus provincie en gemeente toepasbaar. Ik he het woord parlement daarom vervangen door volksvertgenwoordiging.

a. de volksvertegenwoordiging dient een onafhankelijke contra-expertise van alle economische, milieutechnische en sociale prognoses te verlangen;
b. de volksvertegenwoordiging moet erop toezien dat belanghebbenden (stakeholders en burgers) bij de besluitvorming zijn betrokken, omdat zij informatie kunnen leveren die anders niet op tafel komt;
c. de volksvertegenwoordiging moet al in een vroeg stadium openbare hoorzittingen organiseren; alle relevante projectinformatie (beleidsdocumenten, onderzoeken, enzovoort) moet openbaar toegankelijk zijn via internet;
e. de volksvertegenwoordiging moet de omvang van de financiële overheidsbijdrage mede afhankelijk maken van de deugdelijkheid van de prognoses.

Tot zover. Ik kijk uit naar jullie commentaar.